Νέες τεχνολογίες στην υπηρεσία της αρχαιολογίας: η περίπτωση της Κύπρου
Προσκεκλημένος από τον Π. Βεργούλη Επιστήμονας.
Ο Δρ. Άθως Αγαπίου είναι μέλος της ερευνητικής ομάδας του Καθ. Διόφαντου Χατζημιτσή στο Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης και Γεω-περιβάλλοντος του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Γεωπληροφορικής, του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου. Σπούδασε στη Σχολή Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου της Αθήνας, ενώ μετά το πέρας των σπουδών του, απέκτησε μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών “Γεωπληροφορικής” του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Έχει ολοκληρώσει επίσης μεταπτυχιακές σπουδές στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών “Μεσογειακή Αρχαιολογία: από την Προϊστορία έως την Ύστερη Αρχαιότητα” του Πανεπιστημίου Κύπρου. Ακολούθως έχει εκπονήσει την διδακτορική του διατριβή στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου με θέμα «Τηλεπισκόπηση και Αρχαιολογία».
Εικόνα 1: Οικιστική ανάπτυξη της πόλης Πάφου, όπως καταγράφηκε μέσα από δορυφορικές εικόνες τα τελευταία χρόνια. Με πράσινο χρώμα η οικιστική ανάπτυξη 2000-2010 ενώ με σκούρο κόκκινο η οικιστική περιοχή τη δεκαετία του 1980. Η ανάπτυξη σε μερικές περιοχές της Πάφου ξεπερνούσε ακόμη και το 300%.
Είναι γνωστή η σύμβαση της Βαλέττας του Συμβουλίου της Ευρώπης, στην οποία γίνεται λόγος για την εφαρμογή μη καταστρεπτικών μεθόδων στην έρευνα θέσεων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Στα πλαίσια αυτού του πνεύματος, κατά το 11ο Συμπόσιο του Ευρωπαϊκού Αρχαιολογικού Συμβουλίου αναγνωρίστηκε η σημασία των μεθοδολογιών τηλεπισκόπησης στην εξερεύνηση, αναγνώριση, τεκμηρίωση και παρακολούθηση της αρχαιολογικής κληρονομιάς στο «ζωντανό» τοπίο.
H δορυφορική τηλεπισκόπηση, η αεροφωτογράφιση, η λήψη φωτογραφιών από αυτόνομα συστήματα πλοήγησης ή ακόμη και η τρισδιάστατη σάρωση μνημείων και αντικειμένων, αποτελούν επιστημονικά πεδία της Τηλεπισκόπησης. Κατ’ επέκταση η Τηλεπισκόπηση ως επιστήμη έχει ανοίξει νέους ορίζοντες και δυνατότητες στην επιστήμη της Αρχαιολογίας. Ενώ για τους περισσότερους μια αρχειακή εικόνα μπορεί να αποτελεί απλώς μια ανάμνηση, στα χέρια όσων ασχολούνται με την επιστήμη της αρχαιολογίας και παρεμφερείς τομείς αποτελεί ένα μικρό θησαυρό. Αν αναλογιστεί κανείς τις σημαντικές αλλαγές που έγιναν στην Κύπρο ειδικά από το τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα και εξής, αλλαγές οι οποίες οφείλονται κυρίως σε ανθρωπογενείς επεμβάσεις, όπως για παράδειγμα η έντονη και απότομη αστικοποίηση, η δημιουργία μεγάλης έκτασης έργων υποδομής, κ.ά., τότε γίνεται αντιληπτό σε όλους πόσο σημαντικά και ανεπίστρεπτα έχει αλλοιωθεί η αρχαιολογική ορατότητα σήμερα (Εικόνα 1).
Μεμονωμένες αεροφωτογραφίες που έχουμε για την Κύπρο, προερχόμενες από την Βρετανική Βασιλική Αεροπορία (RAF), μας υποδεικνύουν αρκετά αρχαιολογικά ίχνη, τα οποία σήμερα είναι εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστούν με άλλο τρόπο (Εικόνα 2).
Εικόνα 2: Ύπαρξη υπεδάφιου καταλοίπου (;) στον αρχαιολογικό χώρο της Νέας Πάφου το οποίο αποτελεί μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς UNESCO.
Νέες τεχνικές επεξεργασίας εικόνας μπορεί να συνδυάσουν τέτοιες εικόνες αρχείου μαζί με σύγχρονες δορυφορικές εικόνες υψηλής διακριτικής ικανότητας και να φανερώσουν παλιά ίχνη, τα οποία έχουν αλλοιωθεί στο πέρασμα του χρόνου, όπως φαίνεται και στο χώρο δυτικά του Ωδείου της Νέας Πάφου (Εικόνα 3).
Εικόνα 3: Συγχώνευση δεδομένων (κάτω) που λήφθηκε το 1945 (πάνω) και δορυφορική εικόνα που λήφθηκε το 2008 (μέσο). Η νέα εικόνα συνδυάζει τις πληροφορίες και από τις δύο εικόνες και βελτιώνει την ορατότητα στον αρχαιολογικό χώρο.
Η τεχνολογία που θα μπορεί να υποστηρίξει τις αρχαιολογικές έρευνες στο άμεσο μέλλον αναμένεται να είναι ραγδαία. Αυτό όμως δε μειώνει τη σημασία που αποκτούν οι ίδιες οι αρχαιολογικές έρευνες. Το τελικό συμπέρασμα της Αρχαιοτηλεπισκόπησης, θα είναι πάντοτε μια «ψηφιακή απεικόνιση» και θα αναμένει την αρχαιολογική σκαπάνη και έρευνα να την επιβεβαιώσει ή να την απορρίψει. Η αμφίδρομη σχέση που πρέπει να υπάρχει μεταξύ της Αρχαιοτηλεπισκόπησης και της ίδιας της Αρχαιολογίας αποτελεί μονόδρομο για την σωστή ερμηνεία και ανάλυση των “ψηφιακών συμπερασμάτων”.
Πηγή: Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης και Γεω-περιβάλλοντος, Τομέας Αρχαιολογίας και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου.
cyprusremotesensing.com